Thôn Lương Xá có tên Nôm là “Làng Lường”, xưa thuộc tổng Lương Xá, huyện Lương Tài, nay thuộc xã Trung Chính, tỉnh Bắc Ninh. Dân gian truyền rằng vì nằm trên thế đất hình cô tiên, trong đó ngôi đình và chùa làng được dựng trên ngực cô tiên, còn có giếng cô tiên, đống cô tiên nên gọi Lương Xá là “đất tiên” – nơi “địa linh” sinh những chàng trai chăm học hành, đỗ đạt, con gái thì đẹp nết, đẹp người.

Người dân Lương Xá hôm nay vẫn kể cho con cháu những câu chuyện về thuở ông cha ngày đầu lập làng với những dòng họ Vũ, Phương, Lương, Phạm… Vượt lên lam lũ nơi vùng trũng, đồng chiêm khó nhọc, bao thế hệ hiền tài của làng nuôi chí đèn sách, thành công trong khoa cử, làm quan, cống hiến cho đời. Họ tự hào về ngôi làng sản sinh, nuôi dưỡng 13 tiến sĩ thời Nho học, đó là: Vũ Cảnh; Hoàng Sỹ Dịch; Đào Phùng Thái; Đoàn Huy Thông; Phương Kính Trung; Vũ Kính; Hoàng Sỹ Khải; Lương Phùng Thời; Vũ Cẩn (đỗ năm 1555); Phạm Quang Tiến (đỗ năm 1565); Vũ Giới (đỗ năm 1577); Bùi Quang Cảo; Trần Trọng Đống (còn gọi Trần Danh Tân).

Quang cảnh làng Lương Xá hôm nay nhìn từ trên cao.

Điều đặc biệt là trong 13 Tiến sĩ của làng Lương Xá thì có đến 3 người đỗ đầu trong kỳ thi Đình “Đình nguyên” (kỳ thi cao nhất trong khoa cử xưa) đó là: Trạng nguyên Vũ Giới (khoa thi năm 1577); Đình nguyên Hoàng giáp Vũ Kính (khoa thi năm 1544); Đình nguyên Thám hoa Phạm Quang Tiến (khoa thi năm 1565). Đây là thành tích hiếm thấy ở các làng khoa bảng trong cả nước. Tiêu biểu ở Lương Xá là gia tộc khoa bảng họ Vũ với Đình nguyên Hoàng giáp Vũ Kính có em ruột là Tiến sĩ Vũ Cẩn và con trai là Trạng nguyên Vũ Giới.

Tiếp nối truyền thống khoa bảng của ông cha, phong trào học tập ở Lương Xá được nối tiếp bền bỉ. Phong trào khuyến học, khuyến tài phát triển sâu rộng với vốn quỹ cả thôn lên đến gần 1 tỷ đồng. Năm nào thôn cũng có khoảng 10 học sinh đỗ vào đại học. Cả làng giờ đã có thêm 1 phó giáo sư, 4 tiến sĩ, hàng chục thạc sĩ và hàng trăm cử nhân, công tác ở nhiều cương vị khác nhau, đóng góp nguồn nhân lực chất lượng cho đất nước.

Các thế hệ người dân Lương Xá tích cực hướng về xây dựng quê hương. Trong ảnh: Gia đình cụ Phương Xuân Hòa là một trong những gia đình có đóng góp nổi bật kiến thiết làng quê.

Trao đổi với đồng chí Vũ Văn Tin, Bí thư chi bộ thôn Lương Xá được biết: Lương Xá hiện có gần 233 hộ, với hơn 730 nhân khẩu. Kinh tế của thôn chủ yếu là sản xuất nông nghiệp với cây lúa, cây mầu, nuôi trồng thủy sản như ca, ba ba… nhưng chuyển dần theo hướng sản xuất hàng hoá, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật mang lại giá trị kinh tế cao. Mức sống của người dân đã nâng lên rõ rệt. Đặc biệt, truyền thống quý báu của cha ông luôn được các thế hệ hôm nay của thôn trân trọng lưu truyền, phát huy. Chi bộ nhiều năm liền hoàn thành tốt và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, lãnh đạo xây dựng thôn cơ bản hoàn thành các tiêu chí thôn nông thôn mới kiểu mẫu.

 Bí thư chi bộ Vũ Văn Tin còn chia sẻ thêm: Lương Xá xưa là thôn đầu Tổng, nên hệ thống đình, chùa, nghè, văn chỉ được xây dựng hoàn chỉnh, quy mô, bề thế. Nhưng trong kháng chiến chống Pháp, hệ thống này hầu hết bị phá huỷ. Điều đáng quý là những người con của Lương Xá thành đạt trên con đường học tập, công tác, kinh doanh, lập nghiệp nơi xa luôn nhớ nguồn cội, chung tay xây dựng quê hương. Với tổng số tiền hơn 11 tỷ đồng đóng góp của người dân, các công trình tâm linh, cổng làng, nhà văn hóa, sân bóng đá, sân bóng chuyền, khu vui chơi cho trẻ em, đường làng, ngõ xóm, hệ thống điện chiếu sáng… của Lương Xá nay đã hoàn chỉnh, khang trang, sạch đẹp.

Đình Lương Xá (Thưởng Xuân đình) vinh dự được xếp hạng Di tích Quốc gia.

Năm 2017, Đình Lương Xá (Thưởng Xuân đình) thờ Đại vương Tô Hiến Thành vinh dự được xếp hạng Di tích Quốc gia. Tại đây hiện vẫn lưu giữ được nhiều đạo sắc phong của triều đình phong kiến. Cùng với Thành hoàng Tô Hiến Thành, đình Lương Xá còn là nơi phối thờ các vị Tiên hiền đỗ đại khoa, Tiên triết làm quan có chức tước, Tiên chính được ấm phong Đại phu, Trúng thức có nhiều đóng góp trong lịch sử làng, xã, dân tộc.

Lương Xá hôm nay không gian thoáng đãng với đồng ruộng bao quanh, hồ nước, cây xanh, rồi “cây đa, giếng nước, sân đình” đặc trưng làng quê Bắc Bộ truyền thống. Bên cạnh đó là những nhà cao tầng, mái đỏ, những con đường trải nhựa, bê tông phẳng lỳ tạo diện mạo của miền quê trù phú, yên bình.

Bảo Anh